İSLAM HUKUKUNUN GENEL İLKELERİ
Mehmet EMİNOĞLU

Nasıl ki , (Hifzıssıhhada ) İnsanın sağlıgını : Parmak , tırnak ve el temizliğinden, hergün beş defa abdest almaya, haftada en azından bir defa yıkanmaya, , etek tıraşına , gaita’yı - çukur anlamında olan - çukura atma mefhumuna, temiz giyinmeye yöneltmekle çevre temizliğini, su kenarlarına gaita ve kirli şeylerin atılmaması, ev, avlu ve cadde temizliğini emrederek insan ve çevre sağlığına varmayı hedefliyorsa, Mecelle de bu prensibe göre tesis edilmiş olup cüz’lerden ana hedefe ulaştırmayı istemiştir.

Bunun için Mecelle inceliği idrak etme anlamında olan Fıkıh ifadesi ile başlar , ikinci maddesi de “Ameller Niyetlere Göre Değerlendirir” diyerek fiilleri cüzlerden köklere doğru götürür..

Mecelle heyetinin başı merhum Ahmed Cevdet Paşa ve çevresindeki heyeti Osmanlıya bir anayasa mesâbesinde olacak Mecelleyi hazırlarken İslam fıkhının bir çok mezhebinin genel ilkelerini konu eden eserleri müracaat etmişler , kararları genellikle Mısır’li İbni Nüceym hazretlerinin "el-Eşbahu ve’n-Nazair" ile Hadimli (Konyalı) Muhammed Ebu Sadi el-Hâdimî hazretlerinin “Mecâmiu’l-Hakayik” ile Gözelhisari’nin “Şerhi Menafi’i-d-Dekayik” kitaplarından almışlardır. Eşbah ile Mecami haricinden alınan eserler ile maddeleri şunlardır:

Menafi’u’d-Dekayik (15,82,89),
Mir’at (1,74),
Dürerü’l-Hükkâm(7,78) ,
Camiu’s-Sağir (76,85, ),
el-Hidâye (80),
Buhâri (94),

Maddeler :
C
Madde :2
Bir İşten Maksad Ne İse Hüküm Ona
Göredir.(Hadimi)
(Yani bir iş üzerine terettüb edecek
hüküm ol işten maksad ne ise ona göredir.)
C
Madde :3
Ukud’da (Akid’lerde) İtibar Makasıd Ve Maaniye’dir ,Elfaz ve mebaniye değildir. (Hadimi)
(binaen alazalik ( bey’bi-vefa ) Rehin hükmü cereyan eder .)
C
Madde: 6
Kadîm kidemi üzre terk olunur. (Hadimi)
C
Madde.10
Bir zamanda sabit olan şeyin hilafına delil
Olmadıkça bekasiyle Hüküm olunur . (Hadimi)
(binaen alazalik : bir zamanda bir şey bir kimsenin .Mülkü olduğu sabit olsa ,mülkiyeti izale eden bir hal olmadıkça mülkiyetin bekasiyle hüküm olunur.)
C
Madde:11
Bir emr-i hâdisin akrab-i evkatına
İzâfeti asıldır.( Hadimi)
(Yani, hadis olan bir işin sebeb ve zaman-ı vukuunda ihtilaf olunsa zaman-ı ba’ide nisbeti isbat olunmadıkça hale akrab olan zamana nisbet olunur.)
C
Madde:13
Tasrih mukabelesinde delalete itibar yoktur. (Hadimi)
C
Madde :14
Mevrid-i nass’da ictihada mesağ yoktur. (Hdimi)
C
Madde:15
Ala hilaf’il-kiyas sabit olan şey saire makis’un-aleyh olmaz. (Hadimi)
C
Madde:17
Meşakkat teysiri celb eder(Hadimi)
(Yani, su’ûbet sebeb-i teshil olur ve darlık vaktinde vüs’at gösterilmek gerekir)
C
Madde:22
Zaruretler kendi mikdarlarınca takdir olunur –(Hadimi)
C
Madde:23
Bir özür ile caiz olan şey ol özrün zevaliyle batıl olur. – (Hadimi )
C
Madde :24
Mani zail oldukda memnu avdet eder.
(Hadimi)
C
Madde :27
Zarar-ı eşedd zarar-ı ahaff ile izâle olunur. (Hadimi)
C
Madde :28
İki fesad tearuz ettikde ehaffı irtikab ile a’zamının çaresine bakılır. (Hadimi)
C
Madd:29
Ehven-i şerreyn ihtiyar olunur .(Hadimi)
C
Madde:30
Def-i mefasid celb-i menafi’den evlâdır. (Hadimi)
C
Madde:31
Zarar bi-kadri’l-imkan def’ olunur.
(Hadimi)
C
Madde:33
İztirar gayrin hakkını ibtâl etmez. (Hadimi)
C
Madde 37
Nâsın isti’mali bir hüccettir ki onunla amel vacib olur.
C
Madde 38
Adeten mümten’i olan şey hakikaten mümteni’ gibidir.(Hadimi)
C
Madde 39
Ezmânın teğayyüriyle ahkâmın teğayyürü inkâr olunamz (Hadimi)
C
Madde 40
Adetin delaletiyle mâ’nAy-i hakiki terk olunur . (Hadimi )
C
Madde:48
Tâbi olan şeye ayrıca hüküm verilmez (Hadimi )
(mesela, bir hayvanın karnındaki yavrusu ayrıca satılamaz )
C
Madde:49
Bir şeye malik olan kimse ol şeyin
zaruriyyatından olanşeye dahi malik olur
(Hadimi)
(Mesela ,bir haneyi satın alan kimse
ona musıl olan tarika dahi malik olur )
C
Madde: 51
Sakıt olan şey avdet etmez . (Hadimi)
(Yani, giden geri dönmez )
C
Madde: 52
Bir şey batıl oldukda onun zımnındaki
şey dahi batıl olur
C
Madde:53
Aslın îfâsı kâbil olmadığı halde,bedeli îfâ olunur . (Hadimi)
C
Madde:55
İbtidaen tecviz olunmayan şey bekâen
tecviz olunabilir (Hadimi )
(Mesela ,hisse-ı şayi’ayi hibe etmek sahih değildir , ama bir mali mevhûbun bir hisse-ı şayiasına bir müstahik çıkıpda zabt etse hibe bâtıl olmayıb hisse-i bâkiye mevhûb lehin malı olur )
C
Madde:56
Bekâ ibtidaen esheldir (Hadimi )
C
Madde:57
Teberru’ ancak kabz ile temam olur . (Hadimi)
(Mesela , bir adam birine bir şey hibe etse
kable’l kabz hibe temam olmaz )
C
Madde:61
Ma’nây-ı hakiki müteârız oldukda mecâzen gidilir. (Hadimi)
C
Madde:64
Mutlak, ıtlakı üzre cüzri olur , eğer nassan
yahut delaletin takyid delili bulunmaz ise .
(Hadimi).
C
Madde:65
Hazırdaki vasıf lağıv, ve gaibdeki vasıf
Mu’teberdir . (Hadimi )
(Mesela ,bayi’, meclis-i bey’de hazır olan bir kır atı satacak o lduğu halde şu yağız atı şu kadar bin guruşdan sattım dese, icabı muteber olub , yağız atı tabiri lağıv olur,
Ama meydanda olmıyan bir kır atı yağız deyu satsa vasıf muteber olmağla bey’ münakid olmaz .)
C
Madde:67
Sâkite bir söz isnad olunmaz .Lakin , ma’raz-ı hacette sükût beyândır.(Hadimi )
(Yani , sükût eden kimseye şu sözü söylemiş oldu denilmez. Lakin söyleyecek yerde sükût etmesi ikrâr ve beyân add olunur.)
C
Madde:68
Bir şeyin umûr-i batıneden delili ol şeyin makâmına kâim olur .(Hadimi )
(Yani, hakikata ittila’ı müte’assir olan umûri batınede delil-i zahirisi ile hüküm olunur.)
C
Madde:72
Hatâsı zahir olan zanne itibâr yoktur . (Hadimi)
C
Madde:73
Senede müstenid olan ihtimal ile hüccet yoktur . (Hadimi )
(Mesela , bir kimse veresesinden birne şu kadar guruş borcu olduğunu ikrar ettiği takdirde, eğer maraz-i mevtinde ise, diğer verese tasdik etmedikçe bu ikrarı hüccet değildir.Ziyra diğer vereseden mal kaçırmak ihtimali maraz-ı mevte müsteniddir. Ama hal-i sıhhatinde ise ikrarı muteber olur. Ve ol halde olan ihtimal mücerred bir nevi’ tevehhüm
olduğundan ikrarın hüccetine mani olmaz)
C
Madde:75
Burhan ile sabit olan şey ıyanen sabit
gibidir. (Hadimi)
C
Madde:77
Beyyine hilaf-ı zahiri isbat için
ve yemin aslı ibkâ içindir. (Hadimi)
C
Madde:79
Kişi ikrariyle muahaze olunur (Hadimi)
C
Madde:81
Asıl sabit olmadığı halde fer’in sait
Olduğu vardır. ( Hadimi)
(Mesela , bir kimse fülanın filana şu kadar guruş deyni vardır, ben dahi ona kefilim dese va aslın inkarı üzerine dain iddia etse meblağı mezbur-ı kefilin vermesi lazım geliyor.)
C
Madde:82
Şartın sübûtu indinde ona muallâk olan şeyin sübûtı lazım olur (Hadimi)
C
Madde:83
Bi- kadr-il imkân şarta müra’ât
olunmak lazım gelir. (Hadimi)
C
Madde:84
Va’dler sûret-i ta’lîki iktizâ ile
Lazım olur ( Hadimi )
(Mesela ,sen bu malı filan adama sat , eğer akçesini vermez İse ben veriririm dese , ve malı alan akçeyi vermese , bu va’d eden kimsenin akçeyi vermesi lazım gelir )
C
Madde:86
Ücret ile damân (damin olmak) müctemi’ olmaz (Hadimi )
C
Madde:87
Mazarrat menfaat mukabelesindedir.(Hadimi)
( Yani , bir menfaatına nâil olan onun mazarratına mütehammil olur )
C
Madde:88
Külfet nimete ve nimet külfete
göredir ( Hadimi )
C
Madde:89
Bir fi’lin hükmü failine muzaf kılınır,
Ve mücbir olmadıkça âmirine muzaf kılınmaz .
(Hadimi )
C
Madde:91
Cevâz-i şer’î damâna münafi olur.
( Hadimi)
( Mesala , bir ademin kendi mülkünde kazmış olduğu kuyuya birinin hayvanı düşüb telef olsa damân lazım gelmez )
C
Madde:92
Mübâşir müteammid olmasa da
dâmin olur . (Hadimi)
C
Madde:93
Mütesebbib müteammid olmadıkça
dâmin olmaz (Hadimi)
C
Madde:95
Gayrin mülkünde tasarrufla emretmek
batıldır. ( Hadimi)
C
Madde:96
Bir kimsenin mülkünde onun izni olmaksızın âher bir kimsenin tasarruf
etmesi caiz olmaz ( Hadimi )
C
Madde:97
Bi-lâ sebeb-i meşru’ birinin malının bir kimsenin ahz eylemesi caiz olmaz (Hadimi )
C
Madde:98
Bir şeyde sebeb-i temellükün tebeddülü ol şeyin tebeddülü makamına kaimdir. (Hadimi)

ed-Dvele’l-Aliyye ‘l-Osmaniyye Devletinin Anayasası Ve Hadim’li
Muhammed Ebu Said’in Bu Anayasadaki payı % 52 dir.