SOSYAL VERİ MERKEZİ
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunun 7/V-18/M-24/J maddeleri gereğince Büyükşehir Belediyeleri dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere sosyal hizmet ve yardım sunmakla görevli kuruluşlardır.
Bu maksat ile Konya Büyükşehir Belediyesi bünyesinde yardımların evrak kayıt ortamı ile birlikte Coğrafi Bilgi Sistemi ortamına taşınması; yapılacak yardımın kent bütününde dağılımını ve yardıma ihtiyacı olan/olacak bölgelerin tespit edilmesi CBS ortamında bulunan diğer unsurlardan (ADNKS, TAKBIS, ikamete ait bina fotoğrafı uydu görüntüsü v.b.) maksimum oranda faydalanarak yardımların reel, adaletli ve işlevsel olması hedeflenmiştir.
Proje ile Türkiye'de ilk defa sosyal doku haritası üretimi gerçekleştirilerek Belediye faaliyetleri kapsamında kullanılması gerçekleştirilmiş, Türkiye'de ılk defa Sosyal Bilgi Merkezi 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunun 7/H maddesi gereğince, Konya Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulan Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı veritabanı üzerinde kurgulanmıştır.
Proje ile yapılan herhangi bir yardımdan diğer yardım kuruluşunun bilgisinin olması, gerçek ihtiyaç sahibine yardım yapılması, tekrarlı yardımların ve istismarın engellenmesi, yardımların adaletli olarak dağıtılması, yardım yapacak kurumun maksimum oranda bilgilendirilerek kaynak israfının engellenmesi ve gerçek ihtiyaç sahiplerinin yardım almasının sağlanması hedef alınmıştır.
Sosyal Doku Haritası ile Sosyal Bilgi Merkezi oluşumuna sebep olan mevcut ve güncel yardım verileri ile 289000 hane birebir gezilerek elde edilen anket verileri çaprazlanarak yardım yönelimlerinin değerlendirilmesi, bütünden özele inilmesi ile belli bölgelere odaklanılması, nedensellikler sorgulanarak yardımdan ziyade ilgili bölgelere KOMEK (Konya Büyükşehir Belediyesi Meslek Edindirme Kursları) vb unsurlar ile belediye ve merkezi hükümetin sağlayabileceği istihdamın unsurlarının değerlendirilmesi, buralarda yaşayan insanlara yeni mesleki beceriler vererek bir aşamaya kadar yardım etmek, belli bir aşamadan sonra ise ilgili kişilere sağlanan istihdamlar ile ev ekonomisine katkı sağlamak, atıl kalan iş gücünü üretime dahil edilmesi hedeflenmiştir.
Konya Büyükşehir Belediyesi 2006 yılı içerisinde teknik ve yönetsel faaliyetlerin kolaylaştırılması, kentin etkin yönetimi ve karar-destek yapısının daha güçlü duruma getirilmesi adına Kent Bilgi Sistemi'ne geçişi sağlamıştır.
Kent Bilgi Sistemi çalışması içerisinde; sistem için yapılan analiz ve tasarımda aşağıda başlıklar halinde belirtilen nedenlerden dolayı ve "Sosyal Bilgi Merkezi" Projesi gerçekleştirilmiştir.
Sosyal Bilgi Merkezi Projesi'nin Meydana Gelmesini Sağlayan Nedenler;
-
- Yardım dağıtımı işlemi esnasında yardım alacak kişinin durumu hakkında uzun veya kısa süreli araştırma evresi gerçekleşmekte ve bu durum gerçek ihtiyaç sahibini gerekli ihtiyacı alamadığından ötürü daha da zor duruma düşürmektedir,
- Belediye ve yardım dağıtmakla görevli kurum ve kuruluşların yapmış olduğu yardımlar bazı ihtiyaç sahibi görünümlü art niyetli kişilerce rant unsuru haline getirilmekte, ciddi anlamda yardımlar istismar edilmektedir,
- Kurum ve kuruluşlar için dağıtılacak yardım; kendisine beyanda bulunan kişiler için sınırlı kalmakta, çeşitli insani nedenlerden ötürü yardım talep edemeyen gerçek ihtiyaç sahiplerinin mağdurlukları devam etmektedir,
- Yardım çerçevesinde elde edilen kayıtlar tam bir standart içermemekte olup kurumlar birbirlerinin yaptığı yardımı bilmediklerinden aynı kişiye müteahit defalar yardım yapılabilmektedir.
Yardım faaliyetini alacak olan kişi için yürütülen yardım mekanizması şu şekilde işlemektedir; kişi ihtiyaç duyduğu yardım türü/türleri için istenilen evraklar ile ilgili organizasyona başvurusunu gerçekleştirir, kurumun araştırma ve değerlendirme evresinden sonra sonuç olumlu olur ise gerekli yardımı ilgili organizasyondan sağlar.
Şekil 1. Yardım Başvuru Döngüsü
Yukarıda belirtilen döngü içerisinde organizasyonların hangi yardımları verdiği bilgisi kendi aralarında genellikle bilinmemesi ve gerekli denetim mekanizmalarının tam işletilmemesi sonucunda yardım hizmetinin suiistimal edilmesine yönelik unsurları beraberinde getirmektedir.
Araştırma evresi, kimi organizasyonlar için uzun sürmesi yardımı geciktirmektedir, özellikle resmi kurumlar yardım yapma öncesinde yardım yapılacak kişiyi ifşa edecek, gurur ve onurunu rencide edecek şekilde kişinin gerçekten yardıma ihtiyacı bulunduğunu belgelemek açısından muhtarlıklardan, üzerinde mal olup olmadığını Tapu Sicil Müdürlüklerinden ve belediyelerin verdikleri "sözüm ona usul yerini bulsun" evrakları ile yapmaktadır.
Kimi organizasyonlar içinse; "nasıl olsa birileri yardım yapıyor bunun bir şekilde dağıtılması gerektiği" mantığından veya "kısa zaman aralığında dağıtılmaması" başka maddi külfetleri beraberinde getirdiğinden (depo,soğuk hava deposu vb) yeterince inceleme yapılmaksızın yardımların yapılmasını sağlamakta bu durum başka problemlere yol açmaktadır.
İlginç bir suistimal örneği vermek gerekirse; Bilindiği üzere dini günler veya herhangi bir doğal felaket olayı milletimiz açısından yardımların doruk noktaya ulaştığı zamanlar olarak bilinmektedir. Böylesi bir zaman dilimi içerisinde şehir dışından gelen bir kişi şehirde belirlemiş olduğu özürlü ve yardıma muhtaç bir kişinin evini kendisine cüzi bir bedel vererek kiralamakta ve özürlü kişinin kendisini de akrabası olarak yardım organizasyonlarına tanıtmakta birçok yerden ve birçok türden yardım malzemesi temin ederek başka illerde satmaktadır. Bu örnek Yardım ile meydana gelen suistimallere verilebilecek örneklerden sadece bir tanesidir. Bu tarz suistimaller kaynak israfı ve gerçek ihtiyaç sahibi ailelerin mağduriyetinin devam etmesini sağlamaktadır.
5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile yürürlüğe konulan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) ile yukarıdaki örneğe benzer tarz suistimallerin kısmi olarak önüne geçilebilmektedir(her ne kadar yardım kurumlarınca kullanılmasa da). Ayrıca yardımların merkezi bir yapılanma olmamasından ötürü kent genelinde yapılan bütün yardımların kontrolünün sağlanması mevcut yapılanma içerisinde mümkün olmamaktadır.
Yardım, kendine mahsus basit bir kavram değildir. Yardım, sorgulanması gereken(sosyal,iktisadi vb) bir çok sorunu bünyesinde barındırmaktadır. Devletin veya yardım kuruluşlarının yardım yapması Sosyal Devlet olmanın bir gereğidir. Yardım yapılan mekan ve insan bilgisinin izlenilmesi ile bu unsurların Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı bir veri tabanında sorgulanması, takip edilmesi başka unsurlar ile birlikte (istihdam,planlama vb) analiz edilerek kullanılması da bu sosyal devlet anlayışının bir gereğidir.
Bütün bu etkenlerden ötürü ADNKS ve TAKBİS desteğinin de yer aldığı Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı bir yapılanmaya gereksinim duyulmuş, Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından Sosyal Bilgi Merkezi modeli geliştirilmiştir.
Modelin dayanmış olduğu temel; yardım dağıtmakla görevli organizasyonların yardım faaliyetleri açısından tek bir merkeze toplanması, aralarında bilgi paylaşımının sağlanması ve yardım için araştırma evresinin, mevcut var olan Kent Bilgi Sistemi altyapısının da kullanılması ile kolaylaştırılmasıdır. Bu model kapsamında amaç verilerin tekbir kurumun tekelinde toplanması değil bütün organizasyonların sahip olduğu yardım verilerinin bir havuz içerisinde toplanarak destekleyici teknolojiler kapsamında uygun standartlar içerisinde yardım hizmetini gerçekleştirmektir.
Teknolojik altyapı olarak projede kent bilgi sistemi altyapısı kullanılmıştır. Coğrafi yapıya bağlı kent bilgi sistemi temeli üzerine kurulmasının sebebini ise şu şekilde açıklamak mümkündür; yardım gerçekleştiren merkezi ve yerel bütün kuruluşlar yardım kayıtlarını bünyelerinde teknolojiye bağımlı veya bağımsız olarak barındırmaktadırlar. Böylesi bir durum beraberinde birçok onay sürecine dayalı resmi prosedürleri içermektedir. Halbuki kişinin adresi, kimlik bilgileri devlet tarafından rahatlıkla bilinebilecek kavramlardır. Coğrafyadan bağımsız gerçekleştirilen bu süreçte yardım verilen kişilerin coğrafi dağılımı, analizi ve gerçek ihtiyaç sahiplerinin kendilerinden habersiz tespit edilmesi mümkün olmamaktadır.
Bu proje ile "Mekansal Anahtar" diyebileceğimiz ve coğrafi bilgi teknolojilerine dayalı yapılanma üzerinde gelişim sağlanmıştır. Bu sayede ihtiyaç sahibi olup başvuru gerçekleştiremeyen mağdur kişilere de ulaşabilme durumu olabilmektedir. Sosyal Bilgi Merkezi ile gelen "Mekansal Anahtar" kavramını şu şekilde belirtilebilir;
Şekil 2. Mekansal Anahtar Yapısı
Mekansal Anahtar; adres bilgilerini, bina bilgilerini, nüfus hizmetlerine dayalı kişi bilgilerini birbiri ile ilişkili olarak sunan bir yapılanma olarak tasarlanmıştır, diğer bir ifadeyle bu yapılanmaya kent bilgi sistemi çekirdek yapısı da denilebilir. Bu sayede kişiye ait sosyal veriler elde edilerek projeye entegre edilmiş ve harita tabanlı sunulan hizmetler gerçekleştirilmesi mümkün olmuştur.
Proje ile hedeflenen bir diğer unsur sosyal doku haritasının meydana getirilmesi ile nüfusun sosyal ve demografik yapısına yönelik hizmet planlaması şekillenmiştir. Sosyal doku haritası içerik itibariyle bir çok başlığı bünyesinde barındırmaktadır; gelir durumu, sağlık durumu, eğitim durumu, ihtiyaç durumu, kentsel hizmetlerde memnuniyetlik durumu, sosyal güvence durumu v.b. sosyal doku haritasına örnek olarak 52 mahallede gerçekleştirilen örnek analiz çalışması gösterilebilir;
1. Analiz 1-Yapılan anket çalışmasına göre kronik hastaların dağılımı
Şekil 1. Analiz 1-Kronik Hastaların Dağılımı
Yukarıda yer alan analizde kronik hastalıklara sahip kişilerin yoğunluk dağılımı işlenmiştir. Kahverengi ile işaretlenmiş sınırlar içerisinde kronik hastaların yoğun olduğu görülmektedir. Bu analiz yerinde sağlık hizmeti götürme veya kronik hastalara tıbbi müdahale edebilme açısından önem arz etmektedir. Ayrıca anket çalışmaları ile kronik hastalıkların oluşmasına neden olabilecek çevresel unsurlar (kanalizasyon, çevresel atıklar, v.b.) tespit edilmekte ve gerekli analiz süreci gerçekleştirilmektedir.
Analiz 1a- Yardım kuruluşlarından elde edilen verilerin Kent Bilgi Sistemi ortamına uyarlanmasına göre "Sağlık Yardımı" yapılanların dağılımı;
Şekil 2. Analiz 1a-Mevcut Yardım Verilerinden "Sağlık Yardımı" Yapılanların Dağılımı
Şekil 2'de belirtilen Mevcut yardım altyapısı kapsamında 4 adet coğrafi lokasyonda iki yardım kuruluşu tarafından toplamda 16 adet verilen sağlık yardım noktaları görülmektedir. Bu 4 bölge dışında sağlık yardımı verilebilecek yapı; SBM altyapısından ortaya çıkabilmektedir. SBM altyapısında kronik hastalıkların yoğunluğu ve coğrafyaya dağılımı belirtilmiştir.
2. Analiz 2-Ekonomik desteğe ihtiyacı olanların dağılımı;
Yazılım altyapısı olarak .Net C# ve Mapxtreme altyapısında geliştirilmiş olup WEB servisi tabanlı ve Oracle SDO (Spatial Data Object) veritabanı mimarisinde işlemektedir. Yazılım içerik olarak yardım gerçekleştiren organizasyonların istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirilmiştir(Bkz. Şekil 1).
Şekil 1. SBM Yazılımı-Yardım Müracaat Formu
Kurum, kuruluş, vakıf ve derneklerden toplanan veri kayıtları sisteme entegre edildiği kadarı ile yazılım altyapısında kullanılmakta olup, yeni kayıtlar da hazırlanan yazılım altyapısında gerçekleştirilmektedir. Şekil 21'de görünen "Yardım Müracaat" formu 3 etaptan oluşmakta ve kayıtlar bu üç etaba göre gerçekleşmektedir. 1. Etapta; kimlik bilgileri, tapu bilgileri, haritadaki konumu, yardım bilgileri, ikamet bilgileri yer almakta olup T.C. numarası yazıldığı anda kişinin ADNKS'ye göre nerede ikamet ettiği bilgileri otomatik olarak yazılıma gelmektedir.
Şekil 2. Yardım Müracaat Formu 2. Etap
2. Etap; hane nüfus bilgilerini, sosyal güvence durumunu, sağlık durumunu ve yardım verecek olan kurumun tespitlerini içermektedir(Bkz. Şekil 2).
3. Etapta; aile fertlerinin dökümü, yardım vermek için ön araştırmayı gerçekleştiren tahkikat görevlilerine ait bilgiler ve tahkikat raporu yer almaktadır(Bkz. Şekil 3).
Şekil 3. Yardım Müracaat Formu - 3. Etap
Yardımların sorgulanması; yardım gerçekleştiren organizasyonların isteği doğrultusunda kimlik bilgileri ve adrese göre tasarlanmış olup Şekil 22'de gösterildiği gibidir. Sistem arka planda hangi konumsal bilgide yardım yapıldığına yönelik kaydı barındırdığı için kullanıcılar tarafından, istenildiği zaman dilimi içerisinde yazılımda bulunan bütün başlıklardan istatistikler ve analizler sağlanabilmektedir. Bu özelliği ile yazılım sadece basit bir veri girme yazılımı değil aynı zamanda girilen verilerin analiz yapılabileceği ve yöneticileri için önemli sonuçlara sahip olabilecek niteliktedir. Bu durum ise sosyal doku haritasının oluşumu açısından olmazsa olmaz koşullardandır.
Şekil 4. Yardım Sorgulama-1
Kullanıcılar yardım sorgu ekranı ile sisteme kaydı girilmiş verileri sorgulayabilir ve detay bilgilerine de ulaşabilmektedir. Örneğin haritadaki konumu, hangi kurumlardan yardım aldığı, oturulan hane bilgileri v.b. (Bkz. Şekil 4, 5).
Şekil 5. Yardım Sorgulama-2
Sosyal veriler kapsamında gerçekleştirilen anket çalışmaları da yazılım altyapısı içerisinde kullanılmakta olup, kullanıcıların sorgulamasına açık bulunmaktadır. Ankette geçen bütün başlıklara yönelik tekli veya çoklu sorgu imkanının bulunduğu sorgulama penceresinde sonuç hem veri listesi, hem de anketin asıl hali olarak görülebilmektedir (Bkz. Şekil 6).
Şekil 6. Anket Sorgu Ekranı
Yazılım aktif olarak kullanıcılar tarafından kullanılmakta olup, sisteme dahil olan bütün yardım kuruluşları yazılım ve veri imkanından, güncelleyebileceği müddetçe yararlanabilmektedir.
Yazılım kaynak kodu açısından rahatlıkla müdahale edilebilir yapıda olmasından ötürü kullanıcıların istekleri doğrultusunda modifiye edilmeye devam edilmektedir.
Sosyal Bilgi Merkezi Projesi; hangi hanelere hangi tarz yardımın dağıtıldığını yöneticilere harita ortamında sunabilmekte ve potansiyel yardım ihtiyacı duyan hanelerin tespitini ortaya koyabilmektedir. Bu durum ise yöneticilerin herhangi bir talep gelmeden dahi yardım mekanizmasını işletmelerini sağlamaktadır.
Yöneticiler için bir diğer durum; yapılan yardım faaliyetlerini takip edebilmekte ve gerektiği anda istatistik ve analiz imkanlarına sahip olabilmektedirler. Yapılan analizler neticesinde hizmetlerin yönelimi ve yönlendirilmesi daha etkin olabilmektedir.
Sosyal Bilgi Merkezi Projesi kapsamında; Sosyal Doku Haritası ve Sosyal Veri Merkezi oluşumu; bütünden özele inilmesi ile belli bölgelere odaklanılması, nedensellikler sorgulanarak yardımdan ziyade ilgili bölgelere KOMEK vb unsurlar ile belediye-merkezi hükümetin sağlayabileceği istihdamın unsurlarının değerlendirilmesi, buralarda yaşayan insanlara yeni mesleki beceriler vererek bir aşamaya kadar yardım etmek belli bir aşamadan sonra ise ilgili kişilere sağlanan istihdamlar ile ev ekonomisine katkı sağlamak, atıl kalan iş gücünü üretime dahil edilmesi sağlanarak istihdam konusunda açılımlar gerçekleştirilebilir.
Bütün yönetsel faaliyetlerin mekana dayalı olarak gerçekleşmesi bu proje ile sağlanabilmektedir. Kent Bilgi Sistemi'nin sağlamış olduğu imkanlar ile oluşturulan harita tabanlı bilgi altyapısı yöneticiler için karar-destek unsurunu güçlendirmektedir. Bu güçlenmenin bir ürünü olarak Sosyal Bilgi Merkezi Projesi gerçekleştirilmiştir.
Sosyal Bilgi Merkezi'nin sahip olduğu orta vadeli hedefler;
1. Mevcut yardım verilerinin ıslahının tam olarak gerçekleştirilmesi ile proje kapsamında kullanılmasını sağlamak,
2. Yardım dağıtan yerel yönetimler, vakıflar ve dernekler için yazılım altyapısını yaygın hale getirilmesi ile kayıt ortamının tek bir merkeze dayalı olarak yaşatılmasını sağlamak,
3. Aylık periyotlar halinde kent genelinde yapılacak analizler ile ihtiyaç sahiplerinin, kendilerinin haberi olmaksızın tespit edilmesini sağlamak ve yardım türlerini yönlendirmek,
Sosyal Bilgi Merkezi'nin sahip olduğu uzun vadeli hedefler;
1. İhtiyaç sahipliliği kavramını planlama, istihdam, hizmet v.b. kentsel faaliyetler ile ortadan kaldırmak.
2. Yardımların adil dağılımını sağlamak.
3. e-Devlet imkanları ve projenin eşleştirilmesi ile ihtiyaç sahibini rencide etmeyecek araştırma metotları ile hakkında tam ve net bilgi sahibi olmayı sağlamak.
4. ADNKS altyapısının Coğrafi Bilgi Sistemi temeline oturtulmasına katkı sağlayarak Ülke genelinde; yardımların, nüfus hizmetlerinin ve nüfusa dayalı işlemlerin Coğrafi Bilgi Sistemi destekli e-Devlet imkanları ile gerçekleştirilmesini sağlamak (Proje bu doğrultuda yerel anlamda bir model kabul edilebilir durumdadır).
5. Elektronik İmza altyapısının kullanılması ile yardım hizmetinin sağlanması.
