Alt Yapı Koordinasyon Merkezi Projesi (Aykome Bis)
Kentlerde altyapı kurumları, kentlinin sahip olduğu donatılara hizmet vermek üzere elektrik, su, doğal gaz, iletişim v.b. olanakları sağlamakla görevlidir. Bu olanaklar sağlanırken çoğu zaman kent sakinleri; oluşturulan hizmetin inşasından rahatsızlık duymakta, kentsel yaşam kalitesi düşmektedir. Altyapıya ait konum bilgisinin olmaması nedeni ile altyapı kurumları birbirlerinin hatlarına zarar vermekte ve tekrarlı kazılar yapılmaktadır. Altyapı hatlarının tüm kurumlarca konumsal olarak nerede olduğu tam olarak bilinmemesi bu olumsuz durumları ve meydana gelen kaynak israflarını artırmakta, kimi zaman trajik-komik alt yapı kazaları nedeni ile menfur can kayıpları yaşanmaktadır. Bir diğer durum ise alt yapı çalışması yapan kurumun sadece "kendine hesap verme-yaptığı çalışmanın bir başka kurumu ilgilendirmediği" mantığının hakim olması hizmet sürecini olumsuz etkilemektedir. Ayrıca yol aksı üzerinde alt yapı veya üst yapı yapan kurumların birbirlerinin çalışmalarından haberdar olmaması, birbirlerinin çalışmalarına tesadüfen şahit olmaları sonucuna götürmektedir.
5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi yasasının 8.maddesi, Büyükşehir Belediyesi Altyapı Koordinasyon Merkezi'nin (AYKOME) fonksiyonelliğinin ortaya çıkarılması, altyapı kurumlarının koordineli çalışmasını; daha kaliteli ve daha ekonomik hizmetin yürütülmesine destek ve teşvik olmuştur.
Proje; Alt Yapı Koordinasyon Merkezinin yasal olarak yapması gereken görevin günümüz teknolojileri ve internet ortamını kullanarak Kent Bilgi Sistemi (KBS) tabanında, yapılması, alt yapı projelerinin tek bir merkezden kontrolü esasına dayanmaktadır.
Proje, altyapı kurumlarının Konya Kent Bilgi Sistemi tabanlı alt yapı hat tanımlamasını, bu sürecin elektronik imza onaylı evrak döngüsünü içerdiğinden, Türkiye'de İlk olarak alt yapı koordinasyonun, güncel Kent Bilgi Sistemi ve e-imza altyapısı destekli yürütülmesi faaliyetini kapsamaktadır.
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun 8. Maddesi gereğince büyükşehir belediyesi altyapı faaliyetlerini koordine etmek ve bu koordinasyonu yönetmekle görevlidir. Bu bağlamda Büyükşehir Belediyesi bünyesinde Altyapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME) kurulmuştur. Kurulun; kanun ve yönetmelikler kapsamında belirlenen görevi "Alt yapı koordinasyon merkezi, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar tarafından büyükşehir içinde yapılacak alt yapı yatırımları için kalkınma plânı ve yıllık programlara uygun olarak yapılacak taslak programları birleştirerek kesin program hâline getirir. Bu amaçla, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar alt yapı koordinasyon merkezinin isteyeceği coğrafî bilgi sistemleri dâhil her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadırlar. Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluşu tarafından aynı anda yapılması gerekenler ortak programa alınır." Koordinasyon merkezinin işleyiş yapısı ise kanunen "alt yapı hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla Büyükşehir Belediye Başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerinin katılacağı alt yapı koordinasyon merkezi kurulur. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediye başkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüşülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. Alt yapı koordinasyon merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının (oda üst kuruluşu bulunan yerlerde üst kuruluşun) temsilcileri de davet edilerek görüşleri alınır."
5216 sayılı kanunun 8.maddesinde belirlenen bu görevlendirme öncesinde altyapı kurumları kendi istekleri doğrultusunda kazı ve altyapı yapma faaliyetlerini gerçekleştirmekte, birbirleri ile haberleşme süreci klasik usullerde bulunmaktaydı. Kurum ya da kişi, herhangi bir kurum veya birimden izin almadan kazı veya yol yapabilmekte, yaptığı bu kazıyı ve yolu başka bir kurum ile koordineli yapmadığı için tekrarlı kazılara yol açılmakta bu da çevre sakinlerine rahatsızlık verdiği gibi ekonomik olarak da kaynak israfına yol açmaktaydı. Adet yerini bulsun şeklindeki müracaatlar ise daha çok bilgilendirme(!) amaçlı yapılmaktaydı. Yapılan kazı esnasında birçok kurumun hattı zarar görmekte ve kurumlar maddi zarara uğramaktaydı. Kurumların kendi kazılarını kendileri yapmakla beraber yan bağlantılarda vatandaş sorgusuz bir şekilde kazı işlemini gerçekleştirebilmekteydi. Çok nadir olmakla birlikte bazı kurumların hassasiyeti sonucunda bazı kazı işlemi için kâğıt ortamında projeler hazırlanır öngörülen miktar kaplama cinsiyle birlikte ruhsata işlenir ve gerekli imzalar alındıktan sonra kağıt ortamında ruhsat kesilerek kazı işlemi gerçekleşmekteydi.
Hatların geçtiği güzergahların tam olarak bilinebilmesi, kazı işlemlerinin bir prosedür dahilinde haberleşme ortamına dayalı olarak yürütülebilmesi, kazıların planlı ve tekrarlanmayacak ölçüde gerçekleştirilebilmesi için öncelikle alt yapı hatlarına ait güvenilir konum bilgilerinin olması gerekmektedir. KOSKİ bünyesinde yer alan Kanalizasyon Servisi, GAZNET, MEDAŞ kurumları ise geçmişten gelen bir alışkanlıkla tüm alt yapı bilgilerini sayısal ortamda tutmakta, ancak bazı kurumların Alt Yapı Hatlarına ait konumu gösteren grafik bilgiler (Harita bilgileri) bulunmamaktaydı. AYKOME kurulu toplantıları ile tüm kurumların alt yapı envanterlerini konumsal olarak bilgisayar ortamında tanımlama mecburiyeti getirilmiştir. Bu karar sonrasında hat bilgileri güvenilir olmayan KOSKİ bünyesinde yer alan Su Servisi şehir genelinde tüm su şebeke ve vanalarını 10cm koordinat hassasiyeti ile ölçmüş, alt yapı bilgileri sayısal ortamda olmayan TELEKOM Müdürlüğü tüm alt yapı bilgilerini kağıt ortamdan sayısal ortama taşımıştır. Bu aşamadan sonra AYKOME kurulunun doğal üyesi olan Kent Bilgi Sistemi Şube Müdürlüğü tarafından; yol aksı üzerinde yapılan alt veya üst yapı güncellemelerinin yapılması sağlanmış, Kent Bilgi Sisteminden kurumların maksimum oranda faydalanması için Kent Bilgi Sistemi Projesi şartnamesi içinde yer alan CBS temelli Altyapı Koordinasyon Merkezi Bilgi Sistemi (AYKOMEBİS) iş kalemi gerçekleştirilmiştir. Bu sayede AYKOME yapılanmasına ilişkin kanun çerçevesindeki işlem adımları lafta kalmamış bilfiil uygulamaya geçirilmiştir.
Proje temel olarak bütün altyapı kurumlarının hat bilgilerinin kent bilgi sistemi ortamında toplanarak paylaşımlı olarak görülebilmesini sağlamak ve belirli takvimler içerisinde kazı faaliyetlerini organize etmek mantığına dayanmaktadır. Kent Bilgi Sistemi (KBS) tabanlı oluşturulan AYKOMEBİS yazılımı ile kurumlar kendi hatlarını çizebilmekte, gerekli kazı işlemlerini gerçekleştirebilmek için proje başvurunda bulunabilmekte ve nihayetinde kurumların onayının olması ile kazı ruhsatını alarak kazı işlemine başlayabilmektedir. Genel olarak belirtilen bu işlem adımları detayda onaylama mekanizmaları ile yürütülmektedir. Bu onay mekanizmalarındaki işlem adımlarını kolaylaştırmak ve projenin etkinliğini arttırmak adına sisteme elektronik imza (e-imza) altyapısı da entegre edilerek Türkiye'de ilk defa e-imza destekli altyapı faaliyetleri gerçekleştirilir hale getirilmiştir. Sistemi şu anda KOSKİ Su-Kanal, Abone Servisleri GAZNET, TELEKOM, MEDAŞ, Selçuklu, Meram, Karatay Belediyelerinin Yol ve Proje Birimleri, Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Daire Başkanlığı, Yol ve Proje Birimleri tarafından kullanılmakta ruhsatlar belli bir silsile içinde alınmaktadır. AYKOME karar mekanizması şu şekilde gösterilebilir;
Şekil 1. AYKOME Karar Mekanizması
Proje kapsamında altyapı kurumlarından hat güzergahlarını içerisi altyapı bilgileri temin edilerek Kent Bilgi Sistemi veritabanına aktarılmıştır. Aktarımı gerçekleştirilen bu veriler üzerinde veritabanı oluşturma ve topolojik ilişkiye dayalı verilerin birbiri ile ilişkilendirilme süreci ile AYKOMEBİS yazılımında kullanımı gerçekleştirilmiştir.
AYKOMEBİS programı; kullanıcıların(Alt yapı Kurumları) yol aksları üzerinde birbirlerine ait kazı veya proje bilgilerini görmeleri, yapılan kazı veya proje öncesinde kendi kurumunun da kazı talebinin olup olmayacağı değerlendirebileceği bir ortam sunulmaktadır. Program ile Konya Kent Bilgi Sistemi verilerinin tamamına ve güncel olarak tutulan tüm bilgileri görme(Güncel olarak Bina, Yol, Numarataj, Halihazır, İmar planı, Kadastro, Uydu Görüntüleri vb) imkanı vermekte, müracaat eden kurum kendi dışındaki alt yapı kurumlarına ait alt yapı hatlarının nerelerden geçtiğini KBS ortamında görebilmekte ve sorgulayabilmektedir. Bu sayede olası boru patlatma vb sorunlar en aza indirilmiş, alt yapı koordinasyon merkezinin etkinliği artırılmış ve olası tekrarlı kazılar nedeni ile olacak maliyetler en aza indirgenmiştir.
Yazılım altyapısı olarak .Net C# ve Mapxtreme altyapısında geliştirilmiş olup WEB servisi tabanlı olarak işlemektedir. Gerçekleştirilen altyapı faaliyetleri TÜBİTAK'tan temin edilen elektronik imza kütüphanesine dayalı olarak onaylanmaktadır. Bu kapsamda TUBİTAK AKİS Kart altyapısı programa entegre edilmiştir.
Altyapı kurumları aşamalarına göre aşağıda belirtildiği şekilde yazılımı kullanmaktadır;
Şekil 2. AYKOMEBİS Çalışma Prensibi
AYKOME kullanıcıları (altyapı kurumları) AYKOMEBİS programına kullanıcı adları, şifreleri ile kullanmakta ve görmekle yetkili oldukları harita katmanı ve bilgileri içerir harita penceresi ile işlem yapmaktadırlar. Gerekli katman yetkilendirmeleri AYKOME Şube Müdürlüğü ile koordineli olarak Kent Bilgi Sistemi Şube Müdürlüğü'nde gerçekleştirilmekte olup kurumlar arası yapılan protokoller dahilinde veri görüntüleme sınırı belirlenmektedir.
AYKOME kullanıcısının AYKOMEBİS yazılımında sahip olduğu yetkiler çerçevesinde hat çizimini gerçekleştirmesi ile proje başvurusunda bulunabilmektedir(Bkz. Şekil 3).
Şekil 3. Proje Başvuru Süreci
Şekil 4. AYKOME Katman Yapısı
Proje başvurusunda bulunan kurumlar numarataj ve bina bilgilerine yönelik sorgu yapma imkanına yetkileri doğrultusunda sahip bulunmaktadır(Bkz. Şekil 5).
Şekil 5. Adres ve Bina Bilgileri
Kullanıcılar proje başvurusunu gerçekleştirebilmek için projeye ilişkin detay bilgileri veritabanına girmek ile yükümlüdür, ancak bu şekilde sistem kayıt özelliğine sahip olacaktır(Bkz. Şekil 6). Girilen proje bilgileri ile birlikte kazı işlemini gerçekleştirmeye yönelik trafik planlaması yapılmaktadır. Detay proje bilgileri AYKOME merkezi tarafından kontrol edilmektedir.
Şekil 6. Proje Detay Bilgileri
Detay proje bilgileri aşağıda belirtilen başlıklardan oluşmakta olup, başlıkların eksik doldurulması halinde kurumlar proje başvurusunu gerçekleştirememektedir. Projenin sahip olduğu konumsal adres bilgisi topolojisi kurulmuş adres veritabanından otomatik gelmektedir. Diğer proje detay başlıkları şunlardır;
1. Adres
2. Başvuru Yapan Kurumdaki Proje Sorumlusu
3. Sıcak Asfalt Miktarı
4. Sathi Kaplama
5. Toprak Yol
6. Stabilize Yol
7. Karo Kaplı Tretuvar
8. Beton Tretuvar
9. Küp Granit
10. Andezit Tretuvar
11. Granit Tretuvar
12. Beton Bordür veya Yağmur Oluğu
13. Andezit Bordür veya Yağmur Oluğu
14. En, Boy, Derinlik
15. Planlanan Başlangıç Tarihi
16. Planlanan Bitiş Tarihi
17. Trafik Planlaması
3-14. maddeler arası olan başlıklar bozulması planlanan değerlerin metre cinsinden ifadesini içermektedir.
AYKOMEBİS yazılımında girilen bütün veriler kayıt aşamasında elektronik imza sürecinden geçmektedir.
Kurumun projesini belirtmesi ile proje otak görülen liste içerisinde dağıtıma girer ve kurumun gerçekleştirdiği proje takvimi ile örtüşen diğer altyapı kurumları kendi proje başvurularını ortak takvime göre belirler veya tersi durumu olur(Bkz. Şekil 7). Bu işlem adımına kabul ya da ret adımı denilmekte bu süreçte elektronik imzadan geçmektedir.
Şekil 7. Proje Listesi
Proje listesi içerisinde dağıtıma gelen projeler, onaylanan projeleri ve ret edilen projeler görülmekte olup sol pencerede proje detay bilgilerine ve haritadaki durumuna gidilebilmektedir.
Elektronik imza sayesinde AYKOME tarafından onaylanan projelerin ruhsatlarını kurumlar kağıt ortamında proje hazırlamaksın alabilmektedir. Proje ile AYKOME Müdürlüğü'ne yazı ile müracaat edilmesi ve kâğıt ortamında ruhsat almaları engellenmiş bütün işlemler elektronik ortamda ve elektronik imza kullanarak yapabilmektedir. Yapılan başvuruları bütün kurumların görebilmesinin yanı sıra özellikle iki birimin oluru olmadan AYKOME tarafından ruhsat verilmesi engellenmiştir. Bu birimler ilgili belediyelerin Yol Yapım Bakım Birimleri ve Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) dir. Bu birimler başvuruyu değerlendirirken ( olumlu ya da olumsuz ), AYKOMEBİS de yer alan alt yapı hatlarına göre projenin ilgili kurumlara dağıtım işlemini gerçekleştirir. Yeni gelen başvuru kazının yapılması ilgili yerde hattı olan kuruma dağıtmakta ve dağıttığı kurumun olurunu alınmadan yine ruhsat vermemektedir.
AYKOMEBİS öncesinde kurumlar yazı ile kazı yapacaklarını, yazı ekinde proje paftaları ile birlikte AYKOME Şube Müdürlüğü'ne iletir. AYKOME personeli diğer ilgili kurumlar ile karşılıklı telefon görüşmeleri, kişi ilişkileri ile incelemeler yapar ilgili kurumların olurları alındıktan sonra AYKOME Şube Müdürü, Fen İşleri Daire Başkanı ve Büyükşehir Belediye Başkanı Adına imzalanmaktadır. Gerekli imzalar dolaştırıldıktan sonra(gerektiğinde bu imzalar için belediye dışındaki diğer kurumların yetkililerine de gidilerek imza attırılır). Ayrıca kazı projesi dışında özellikle yoğun trafik bölgelerinde trafik planlaması için ayrı bir proje hazırlanır, bu proje de Belediye Trafik Sinyalizasyon birimince incelenerek imzalanır, projenin bir nüshası Trafik şube Müdürlüğüne gönderilir. Nihayetinde AYKOME bütün bu işlemlerin ve imzaların olduğunu gördüğünde belirlediği şartlar altında kazı işlemi gerçekleştirilmekte, bu işlemler uzun sürmekte, elinde Bakanlıktan ödeneği olan kurum, ödeneği kullanamama endişesine girmekte, müteahhidine ek süre vermek zorunda kalmaktadır. Yan bağlantı için kurumdan müsaade isteyen vatandaş evrak karmaşası ve zaman nedeni ile birçok kayba uğramaktadır. Bazı durumlarda müracaat eden kurum ve AYKOME Şube Müdürlüğü dışında ilgili işlemden hiçbir kurumun haberi olamamakta buda kanunda AYKOME ile belirlenen amacın tam olarak sağlanmasını engellemektedir.
Dijital imzayla birlikte AYKOMEBİS bütün bu işlemleri çevrimiçi (online) olarak çok kısa sürede bitmesi sağlamıştır. Böylece bütün işlemlerde kağıt ortamı kalkmış, dijital ortama geçilmiştir(Bkz. Şekil 8).
Kazı esnasında döşenen hatların koordinatlı olarak sisteme girilmesi ile altlıkların sürekli olarak güncel kalması sağlanmıştır. Bir sonraki yıla ait yatırım planları da program üzerinden yapılmaktadır. Bu sayede kurumlar birbirlerinin nerelerde yatırım yapacağını harita üzerinde görebilmekte ve tekrarlı kazıların önüne geçilmektedir. Ayrıca ortak yatırımlar da daha sağlıklı bir şekilde planlanmaktadır. Sistemde onaya tabi olan trafik planının da yer alması; kazı işlemi esnasında gerekli trafik düzenlemesini de beraberinde getirerek, trafik akışı için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını sağlamaktadır.
Şekil 8. Elektronik İmza Akış Şeması
Türkiye'de ilk defa Elektronik imza kullanarak kurumun müracaatına ait olan evraklara ait karmaşadan kurtulmuş olunacak, hizmetlerin daha hızlı ve daha ekonomik olması sağlanmış olacaktır.
Projenin sahip olduğu orta vadeli hedefler;
1. Tekrarlı kazıların önlenmesi.
2. Altyapı kurumlarına ait hatların güncel olarak sisteme girilmesi.
3. Ortak kazıların yapılmasının sağlanması.
4. Yılbaşında belirlenen taslak plana maksimum düzeyde uyulmasının sağlanması.
Projenin sahip olduğu uzun vadeli hedefler;
1. Altyapı kurumlarında SCADA sisteminin altyapısını oluşturmak
2. Kırmızı Kot (Projede açıklanmıştır) kavramının geliştirilmesini sağlamak
3. İmar planı ve nüfus yoğunluğuna dayalı kurumların altyapı planlamasının gelişmesini sağlamak
