ADNKS_GIS
25.04.2006 tarihinde resmi gazete yayımlanarak yürürlüğe giren 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu kapsamında adresin nüfusla ilişkilendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Bu ilişkilendirme, "text" tabanlı olarak insan ile adres unsurları bir araya getirilmesi esasına dayanmaktadır. Adres mekansal bir kavramdır. Mekansal bir kavramın "text" tabanında ifade edilmesi, uygulamada adres ve insan ilişkisini salt nüfus sicili açısından değerlendirmesine, güncellenmesi itibarı ile de daha zor bir ortamın gelişmesine neden olmuştur. İnsan ve mekan bilgisinin coğrafya tabanında birleştirilmesi ile doğal olarak bu ortamda olan mülkiyet, halihazır v.b. unsurların da insan ile ilişkisinin kurulması işlerinin tamamı neredeyse mekana dayalı olan belediye ve resmi kurumların gerçek ihtiyaçlarına cevap olmuştur. Konya Büyükşehir Belediyesi, ADNKS ile eşlenik çalışan bir CBS veri tabanı kurarak, sadece ADNKS'deki mekanı ifade eden numaratajı coğrafyada temsil etmekle kalmamış, bu ilişkiye dayalı olarak MERNİS numarasını dolayısı ile insanı ve insan bilgisini coğrafyada temsil edilebilir hale getirmiştir. MERNİS'in coğrafyada temsil ettirilmesi ile kent yönetimine farklı bir bakış akışı getirilmiş, demografyanın; planlama, mülkiyet ve diğer unsurlar ile ilişkisini sağlamış, sorgulanabilir ve analiz edilebilir duruma gelmiştir. Bu analizler ile karar-destek gücü arttırılmıştır. Bu çalışma başta Konya Büyükşehir Belediyesi olmak kentte faaliyet gösteren pek çok kamu kurum ve kuruluşları ve sivil toplum örgütlerinin çalışmalarına temel teşkil etmiştir. Adres yapısının harita ortamında sorgulanabilmesi ve bu yapı içerisinde nüfusunda harita tabanlı sorgulanabilmesi, karar mekanizmaları ve vatandaş kökenli hizmetlerin yerine getirilmesi bakımından kolaylık sağlamıştır. Proje sayesinde nüfusa ve adrese dayalı işlemlerde kullanılmak üzere temel bir bilgi sistemi altyapısı oluşturulmuş, ADNKS'nin sağladığı faydanın bir ötesine geçiş sağlanmıştır.
Konya Büyükşehir Belediyesi 2006 yılı içerisinde teknik ve yönetsel faaliyetlerin kolaylaştırılması, kentin etkin yönetimi ve karar-destek yapısı oluşturması adına Kent Bilgi Sistemi'ne (KBS) geçişi sağlamıştır. Kent Bilgi Sistemi çalışmasının sürdürüldüğü 2006 yılında Nüfus Hizmetleri Kanunun kabul edilmesi Ulusal Adres Veritabanına geçişi hedeflemiş, çalışmalar bu kapsamda devam etmiştir. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nin gerçekleştirilmesinin ardından T.C. numarasından adrese ve adresten de haritada bulunulan konum bilgisine geçiş imkanı sağlanmıştır. Konum bilgisine geçilmesi beraberinde konum bilgisi içinde yer alan mülkiyet (Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi-TAKBİS) ile ilişkisi kurulmuş, ADNKS ve TAKBİS, KBS veri tabanı içinde ilişkili hale getirilmiştir. Bu durum sayesinde salt ilişkiler zincirleri kurulmakla kalınmamış, bu ilişkilerin KBS ortamında analiz edilmesine bağlı olarak bir kent yöneticisine şehir ile ilgili güçlü, verimli ve bilime dayalı kararlar alması noktasında maksimum ölçekte destek verilmiştir. Proje; Gelişmiş Dünya Ülkelerinin kent yönetimi seviyesine ulaşılma iddiası taşımaktadır.
Bu sistem ile muhtarlık kökenli ikametgah belgesi unsuru ortadan kaldırılma hedefi ortaya konmuş, ilk olarak kişiler artık muhtarlık üzerinden değil, İlçe Nüfus Müdürlüklerine beyan verme yolu ile adreslerini resmileştirme hakkına sahip olmuştur. Pratik bir söylem ile T.C. kimlik numarası kişinin adresini gösterir hale gelmiş, adres nüfus kütüğünde tescil edilen bir işlem haline getirilmiştir. Konya Büyükşehir Belediyesi bu kapsamda yapılan unsurları daha önce Kent Bilgi Sistemi projesi ile de hedeflediğinden hiç yadırgamadan tam olarak desteklemiş ve ADNKS, Konya Kent Bilgi Sistemine uygun bir ifade ile "hayat damarı" olmuştur. Konya Büyükşehir Belediyesi ADNKS'yi aktif bir şekilde güncelleme görevinin dışında, ona coğrafya unsurunu da ilave ederek ADNKS'nin hedeflerinin üzerine çıkmıştır.
Nüfusun taşınma, iskan veya yapı ruhsatı alabilmek, elektrik, su, telefon ve gaz abonesi olabilmek için ilgili kurumlar ile yapılan Kent Bilgi Sistemi protokolleri gereğince Büyükşehir Belediyesi'nden kesin adres yazısı alması gerekmektedir. Kesin adres yazısının alınması ile Nüfus Müdürlüğü'nden ikametgah belgesi alabilmekte ve bu şekilde taşınma, inşaat yapma veya abonelik işlemlerini yapabilmeleri sağlanmıştır. Bu sayede ADNKS'nin güncellenmesi sağlanmış aynı zamanda nüfus hareketliliği kontrol altına alınabilmiştir.
ADNKS'ye dayalı olarak gerçekleştirilen "ADNKS-GIS" yazılımının çalışma prensibi şu şekilde şematize edilebilir;
Şekil 1. ADNKS-GIS Çalışma Prensibi
Proje kapsamında Adres Kayıt Sistemi'nin çalışmaları gerçekleştirilmeden önce 292 mahalle muhtarından form-5 verisi toplanarak 700.000 adetlik veri nüfus veri kütüğü oluşturulmuştur. İlgili çalışma Kent Bilgi Sistemi Merkezi'nde 30 kişilik bir ekip tarafından 3 ay boyunca yürütülmüştür. Veri düzenlemesi gerçekleştirilen mahalle verileri sonrasında muhtarlıklara geri dönülerek onların da kullanımı sağlanmıştır. ADNKS ile birlikte ilgili 700.000 kayıt otomatik sorgulama yöntemleri ile sistemden sorgulanarak T.C. kimlik numaraları tespit edilmiş ve adresle ilişkilendirilmiştir. Bu sayede ilçede, mahallede, cadde-sokakta ve bina kapı numarasında ikamet eden nüfusa ulaşılması ve nüfusa dayalı olarak demografik analizler gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. Örneğin Şekil 2'de Konya mücavir sahası içerisinde ikamet eden nüfusun yoğunluk dağılımı görülmektedir.
Şekil 2. Nüfus Yoğunluğunun Dağılımı
Bu analizde koyu mavi renkte görülen bölgeler nüfusun yoğunlaştığı yerler olmaktadır. Bu analizden hizmet yeterliliği, kentsel donatı alanı yeterliliği gibi yeterlilik sonuçlarına çapraz sorgu teknikleri ile çıkmak mümkündür.
Sonuç olarak; proje günümüz itibariyle işlemekte olup T.C. kimlik numarasından adrese uydu görüntüsü eşliğinde ulaşılabilmekte, ikamet edilen binanın detay öznitelik bilgileri ve fotoğrafı da görülebilmektedir. Harita tabanlı kişiye ulaşmak nüfus hareketliliğini, nüfusun yoğunluk değerlerinin analizini, vergi, posta, emniyet, ruhsat v.b. hizmetlerin sağlanması adına harita tabanlı yönlenmeyi beraberinde getirmektedir. Proje sahip olduğu içeriği itibariyle İl Emniyet Müdürlüğü ile Konya Büyükşehir Belediyesi arasında gerçekleştirilen protokol ile Emniyet Müdürlüğü'nün kullanıma sunulmuştur.
Projenin sahip olduğu orta vadeli hedefler;
1. Güncelleme boyutunun geliştirilmesinin sağlanması
2. Belediye hizmetleri kapsamında nüfus ile ilişkili faaliyetlerde sistemin kullanımının yaygınlaştırılması
3. TAKBİS ile entegrasyonu ile İlçe Belediyelerin adaletli vergi hizmeti sunabilmesine katkı sağlamak
4. Tüm kamu kurum ve kuruluşlarına KBS temelli ADNKS ile eşlenik WEB servis hizmeti sağlamak
Projenin sahip olduğu uzun vadeli hedefler;
1. Yabancı uyruklularında sistemde güncellenmesini sağlamak
2. Konya Acil Müdahale ve Afet Yönetim Bilgi Sistemi'nin ADNKS-GIS tabanlı gerçekleştirilmesini sağlamak
ADNKS-GIS Projesi taban olarak Kent Bilgi Sistemi teknolojisini etkin olarak kullanmaktadır. Kent Bilgi Sistemi kapsamında kullanılan unsurlar ise aşağıdaki belirtildiği üzeredir;
1. Adres; 2006 yılında Kent Bilgi Sistemi'ne geçiş süreci ile ciddi bir adresleme çalışması gerçekleştirilmiş, 2006 yılı içerisinde yayınlanan yeni adres yönetmeliği ve Ulusal Adres Veritabanı altyapısına uygun bir şekilde Konya'daki adresleme değiştirilmiş ve kent yüzeyinde bulunan adres durumu ile sayısal harita ortamındaki adres durumu aynı hale getirilmiştir. Gerekli güncelleme boyutunun da sağlanması ile kent üzerindeki adres değişiklikleri anlık olarak bilgisayar ortamında aktarılır hale getirilmiştir.
2. Nüfus Verileri; 2007 yılında gerçekleştirilen Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) ve Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS) ile tam entegrasyon süreci sağlanarak nüfusun belediye numarataj altyapısı ile uyumu gerçekleştirilmiştir. Bu duruma göre Türkiye'de bir İlk olarak kabul edilebilecek şekilde şehir yüzeyinde ikamet eden nüfusun T.C. kimlik numaralarının karşılığı harita ortamında adres karşılığı olacak şekilde sorgulanabilir hale gelmiştir.
3. Tapu Verileri; Kent Bilgi Sistemi çalışması aşamasında Tapu ve Kadastro İl Müdürlüğü ile gerçekleştirilen protokole göre; Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi'nin (TAKBİS) Konya verileri entegresyona geçilerek parsellerin sahip olduğu öznitelik bilgileri sorgulanabilir yapıda sistemde yerini almıştır.
4. Bağımsız Bölüm Verileri; Kent genelinde gerçekleştirilen numarataj çalışması ve eş zaman dilimi içerisinde sürdürülen bina öznitelik bilgilerinin de toplanması ile bağımsız bölüm envanterine daire ve işyeri bazında ulaşılmış ve sistemde yaşar hale getirilmiştir.
5. Bina Verileri; Yukarıda da belirtildiği üzere numarataj çalışması ile eş zamanlı yürütülen bina öznitelik bilgisi toplanarak ve bina fotoğrafları çekilerek sisteme entegre edilmiştir. Bu şekilde binaların detay bilgilerini içeriri bina veri envanteri oluşturulmuştur.
6. Muhtarlık Verileri; 293 mahalle muhtarından elde edilen form-5 verileri 30 kişilik bir ekiple 3 ay gibi bir sürede veritabanına işlenerek tekrardan muhtarlara geri dönüşü sağlanmış ve önceden Büyükşehir Belediyesi tarafından oluşturulan muhtarlık yazılımına entegre edilmiştir. Bu sayede kentte ikamet eden 700.000 kişinin verisine ulaşılmıştır.
Yukarıda belirtilen veri setleri ADNKS-GIS Projesi, Kent Bilgi Sistemi kapsamında sürekli olarak güncel ve harita tabanlı olarak varlığını sürdürmektedir.
ADNKS-GIS Projesi; kurum ve kuruluşların rahatlıkla kullanımını sağlayacak şekilde WEB servisi destekli yazılım teknolojisi ile yazılım altyapısı geliştirilerek internet ortamından kullanılması sağlanmıştır.
Yazılım altyapısı olarak .Net C# ve Mapxtreme altyapısında geliştirilmiş olup WEB servisi tabanlı ve Oracle SDO (Spatial Data Object) veritabanı mimarisinde işlemektedir. Nüfus Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nün kurum bazında sağlamış olduğu WEB servisleri ile Kent Bilgi Sistemi bünyesinde oluşturulan WEB servislerinin haberleşmesi ile sorgu sonucu gelmekte ve bu sonuçtan harita ortamına geçilmektedir(Bkz. Şekil 1).
Şekil 1. ADNKS-GIS Sorgu Ekranı
Çalışma şekli olarak yazılım "Online" ve "Offline" olmak üzere iki başlıktan sorgulama gerçekleştirmektedir. "Online" sorgu türünde Nüfus Hizmetleri Genel Müdürlüğü'ne ait WEB servisleri kullanılarak ADNKS veritabanından sorgu gerçekleştirerek sonucu vermektedir. Eğer sonuç verisi eşlenik adres yapısı içerisinde yer alıyorsa haritaya gidilmektedir.
"Offline" sorgu türünde muhtarlık verileri doğrultusunda eşlenen adres verisi kapsamında kayıt sonuçları gelmektedir. Bu sorgu türünde T.C. kimlik numarasından gidilebileceği gibi aynı zamanda mahalle, cadde, sokak, kapı numarası, kimlik bilgileri gibi bir veya birden çok seçmeli başlık üzerinden sorgu gerçekleştirmek mümkün olmaktadır(Bkz. Şekil 2).
Şekil 2. "Offline" Sorgu Türü
Kırmızı çerçeve ile belirlenen başlıklar üzerinden bir veya birden çok seçmeli sorgu gerçekleştirmek "Offline" sorgu çerçevesinde mümkündür. Mavi çerçeve ile belirlenen yerde ise sorgulanan toplam kayıt sayısı gelmektedir. Toplam kayıt sayısından ve veritabanında yer alan doğum yılından hareketle nüfus yoğunluk analizleri ayrıca gerçekleştirilmektedir(Bkz. Şekil 3a ve Şekil 3b).
Şekil 3a. "1-4" Yaş Grubu Yoğunluk Dağılımı Şekil 3b. "70-74" Yaş Grubu Yoğunluk Dağılımı
Şekil 3a üzerinden yeni kreş alanlarının üretilmesine yönelik aşağıda belirtildiği gibi analizlere gidebilmek mümkündür, Şekil 3b üzerinden yaşlı nüfusa yönelik hizmet alanlarını çeşitlendirebilmek mümkündür.
Şekil 4. Kreşleri İmar Planına Göre Yeterliliği
Şekil 4'te, Şekil 3a'da belirtildiği gibi "1-4" yaş grubuna göre kreş alanlarına yönelik ilave kreş alanlarının gerçekleştirilmesi yönünde analiz yapılmıştır. Koyu mavi bölgeler "1-4" yaş grubu nüfusun yoğun olduğu yerleri içermektedir. Eğitim esaslarına göre 5 yaş altı yaş grubu potansiyel kreş nüfusu, 5-6 yaş grubu ise anaokulu nüfusu olarak kabul edilmektedir. Bu esas dahilinde kırımızı işaretleme ile belirlenen yerler imar planına göre kreş alanlarını içermekte olup gerekli imar faaliyetlerine göre yeni kreş alanları yoğunluk dahilinde ilave edilmektedir.
T.C. kimlik numarasından adrese harita tabanlı ulaşmada amaç adreste oturan hane nüfusuna yönelik olarak analiz ve sorgulamaların gerçekleştirilebilmesidir. İlgili analizler Mapinfo ve ESRI ArcGIS teknolojileri ile sağlanabilmektedir. Sorgulama kapsamında Konya Büyükşehir Belediyesi açısından o adreste oturan kişinin açık kimliğinden daha çok kaç kişinin yaşadığı, yaş gruplarının ne olduğu önem kazanmaktadır. Ancak bu şekilde yoğunluk analizlerine gidilip bu doğrultuda hizmet planı sağlanabilmektedir.
ADNKS-GIS projesi veri ve yazılım altyapısı olarak Konya Kent Bilgi Sistemi kapsamında çalışmaktadır. Yukarıda ifadelendirilen "Online" ve "Offline" sorgu türlerinden ortak olarak ulaşılan kayıtın haritada gösterilmesi ile sadece ilgili kayıtın haritada ikamet ettiği konum bilgisi görülmekle ve aynı zamanda bina bilgisine, bina resmine, bağımsız bölüm bilgilerine erişilebilmektedir(Bkz. Şekil 5).
Şekil 5. T.C. Kimlik Numarasından Konum Bilgisine Ulaşma
Nüfus hizmetlerinin bilgi sistemine dayalı harita altyapısı içerisinde etkin olarak sağlanabilinmesi için gerçekleştirilen bu proje temel anlamda; vergi hizmetleri, nüfus ve vatandaşlık hizmetleri, ruhsat hizmetleri, yardım hizmetleri, posta hizmetleri, v.b. faaliyetler için altyapı teşkil etmekte olup, şu anda Konya İl Emniyet Müdürlüğü'nde kullanılmaktadır(Bkz. Şekil 6). Konya İl Emniyet Müdürlüğü ve Konya Büyükşehir Belediyesi arasında gerçekleştirilen resmi protokol kapsamında harita tabanlı verilerin ve yazılım altyapısının paylaşımı ile emniyet hizmetlerinde nüfusun harita tabanlı kullanımı gerçekleştirilmiştir.
Şekil 6. ADNKS-GIS Tabanlı Beslenen Hizmetler
Proje kapsamında hane nüfusu ve yaş gruplarını Konya Büyükşehir Belediyesi analiz amaçlı kullanmakta olup İl Emniyet Müdürlüğü kişiden adrese ulaşmak için kullanmaktadır. Buradaki amaç KBS yapılanması öncesinde Konya'da düzenli bir adres yapısı bulunmamakta, bu durum kişinin adresine ulaşmayı güçleştirmekteydi, bu proje ile T.C. numarasından adrese harita destekli ulaşmak mümkün olmaktadır. Amaca yönelik olarak Mapxtreme kökenli tasarlanan uygulama yazılımı teknolojisi ile İl Emniyet Müdürlüğü'nün 10 adet biriminin kullanımı sağlanmıştır. Proje öncesinde Emniyet Müdürlüğü elindeki "text" bir adres bilgisi ile adresi birilerine sormak zorunda kalmaktaydı. Emniyetin işini yapmaya çalışması, kimi zaman ilgili işe konu olan vatandaşı(masum olanı) çevresine karşı mahcup etmekte, suçlu muamelesi görmekteydi. Kimi zaman da işin özeline mahsus mahrem bilgileri deşifre olmasını beraberinde getirerek belki de arama bilgisi polisten önce kişiye(suçluya) ulaşması sağlamaktaydı. Bu proje ile birlikte adrese direkt olarak harita üzerinden nokta hedef şeklinde ulaşılması sağlanmış, beraberinde analiz yapılabilecek altyapıdan hareket edebilme imkanı geliştirilmiştir. Sistemin kullanımı sadece emniyet hizmetlerinde değil aynı zamanda Konya Büyükşehir Belediyesi birimlerinde ve ilçe belediyelerinde de kullanılmaktadır. Konya Büyükşehir Belediyesi Sağlık ve Sosyal Hizmetleri Daire Başkanlığı bünyesinde ihtiyaç sahiplerine ulaşmak adına, Meram Belediyesi bünyesinde de vergi toplama hizmetleri için ADNKS-GIS altyapısı kullanılarak vergi veren/vermeyen mükelleflere ulaşılmakta ve gerekli vergi toplama süreci etkin olarak sağlanmaktadır.
Nüfusun ikamet etmiş olduğu adresin harita tabanlı bilgi sistemi altyapısında görülebilmesi, birçok hizmetin yeterlilik ölçüsünde planlanabilmesini beraberinde getirmiştir. Örneğin; nüfus yoğunluğuna dayalı olarak sağlık ocaklarının hizmet yeterliliğinin sorgulanabilmesi, 1-5 yaş grubu çocuk nüfusuna dayalı olarak kreş alanlarının yeterliliği, v.b. (Bkz. Şekil 10) Bu sayede nüfus tabanlı mekansal planlama yaklaşımı veya kentsel hizmet kalitelerinin arttırılmasına yönelik bir altyapı sağlanabilmiştir.
Şekil 7. Sağlık Ocağı Yeterlilik Analizi
Şekil 7'de görüleceği üzere sol kısımda yer alan harita üzerinde "Sağlık Ocaklarındaki Doktor" sayısının dağılımı, sağ kısımda ise "Hekim Başına Düşen Nüfus" dağılımı görülmektedir. Her iki dağılım hizmet eden sağlık ocaklarının doktor sayısı ve ilgili sağlık ocaklarının hizmet ettiği nüfusa göre oluşmuş olup, nüfus verileri ADNKS-GIS tabanından elde edilmiştir. Her iki harita incelendiğinde sol kısımdaki haritada işaretli bölgede doktor sayısının yüksek olduğu buna karşılık sağ kısımdaki haritada işaretli bölgede doktor başına düşen nüfus sayısının yüksek olduğu görülmüştür. Bu durum bizlere sağ kısımda yer alan haritada işaretli bölgenin ilave doktora ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. Bu örnek nüfus tabanlı hareket etmenin karar-destek mekanizmalarında ne derece önemli olduğunu göstermektedir.
Projenin sahip olduğu nitelik bakımından yeni yönetimsel anlamda yeni açılımlarda sağlanabilmektedir; örneğin nüfus yoğunluğuna dayalı altyapı planlaması veya acil durumlara yönelik olarak telefondan aranan adresin tespiti, v.b. Diğer taraftan sorgulama yöntemlerine dayalı olarak konum bilgisinin görülebilmesi, projenin yaygın hale gelmesi bakımından etkin faktör olmuştur. Kent Bilgi Sistemi altyapısı dahilinde harita ortamında görülen nüfusa ait; tapu, bina, imar v.b. bilgilere rahatlıkla ulaşılabilir hale gelinmiştir.
Vergi toplama hizmetlerinin etkin olarak yerine getirilmesi adına ADNKS-GIS kullanımı temel altlık teşkil etmektedir. Vergi hizmetine yönelik olarak ADNKS-GIS yapılanmasını aşağıdaki gibi şematize etmek mümkündür;
Şekil 8. ADNKS-GIS Tabanlı Vergi Hizmetlerinin Gerçekleşmesi
